Những loại sợi khoáng có chung tên thương mại là amiang từ lâu đã được giới khoa học phân chia thành hai nhóm chính là serpentine và amphibole do sự khác biệt rõ rệt về cấu trúc sợi cũng như ảnh hưởng tới sức khỏe con người.
Amiang nhóm serpentine
Nhóm serpentine chỉ gồm duy nhất sợi chrysotile (hay còn gọi là amiang trắng) với dạng xoắn, xốp mềm và đang được sử dụng phổ biến trong nhiều ngành công nghiệp lớn trên thế giới.
Sợi amiang trắng với cấu tạo hoá học: Mg3[Si2O5](OH)4, mã số đăng ký CAS 12001 – 29 – 5, có nguồn gốc từ đá serpentine, được thiên nhiên phân bố rải rác trên khắp thế giới. Đây là nhóm sợi khoáng duy nhất còn được phép nhập khẩu và sử dụng tại nhiều quốc gia. Với những tính năng ưu việt vượt trội – không thể thay thế được bởi bất cứ loại sợi tự nhiên hay sợi nhân tạo nào – như độ bền cơ học và tính đàn hồi cao, chịu ma sát tốt, chống cháy, chịu được môi trường kiềm, cách điện, khó phân hủy, ngăn cản vi khuẩn và sự tán xạ…amiang trắng được coi là loại nguyên liệu xây dựng đầu vào hữu ích. Loại sợi kỳ diệu này được ứng dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp sản xuất các sản phẩm amiang xi măng (đặc biệt là tấm lợp sóng amiang xi măng tại các nước đang phát triển), vật liệu cách điện, cách nhiệt, ngành ôtô, ngành hàng không, dược, dầu mỏ và hạt nhân, sản xuất vật liệu chống cháy, sản phẩm dệt may và một số ngành khác.
Ngày nay, chỉ có chrysotile là sợi amiang duy nhất được phép xuất khẩu. 99% các sản phẩm chứa amiang hiện nay đều là amiang trắng, loại sợi không gây ra cái rủi ro về sức khỏe cho con người khi phơi nhiễm với một lượng nhỏ trong thời gian ngắn hoặc trong các điều kiện đáp ứng yêu cầu về an toàn vệ sinh lao động.
Amiăng nhóm amphibole
Các loại sợi amiang có tên gọi khác đều thuộc nhóm amphibole (hay còn gọi là amiang nâu và xanh) bao gồm amosite, crocidolite, tremolite, actinolite, và anthophyllite với đặc điểm dạng thẳng, nhám, hình kim.
Các sợi thuộc nhóm amphibole (amosite, crocidolite, tremolite, actinolite, and anthophyllite) đi qua đường hô hấp vào phổi sẽ nằm lại đó, không bị phân hủy dẫn đến kích thích việc hình thành các u, bướu, gây nguy hiểm cho sức khỏe con người. Do thành phần hóa học và cấu tạo dạng thẳng, nhám, hình kim, chu kỳ bán tiêu hủy chậm, nên các sợi thuộc nhóm amphibole được cho là nguyên nhân gây ra ung thư phổi và ung thư trung biểu mô.
Vì sao cần nhìn nhận sự khác biệt giữa amiang trắng và amiang màu?
Mặc dù các loại sợi khoáng silicat đều được gọi là amiang nhưng trên thực tế, chúng được chia thành hai nhóm riêng biệt là serpentine và amphibole. Ngoại trừ việc có cùng tên thương mại, tồn tại ở dạng tự nhiên là sợi và một số tính năng ưu việt, hai nhóm sợi này hoàn toàn khác nhau về cấu trúc hóa học và đặc biệt là những ảnh hưởng tiêu cực tiềm tàng đến sức khỏe con người. Đây cũng là kết luận của các nhà khoa học trong báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2004. Ngày nay, các loại amiang nâu và xanh đã bị cấm trên toàn thế giới, trong khi đó chỉ có amiăng trắng được phép khai thác cũng như sử dụng trong các sản phẩm công nghiệp, dân dụng.
Trong quá khứ, việc sử dụng amiang không đúng cách như phun, xịt, cùng công nghệ lạc hậu và điều kiện làm việc tồi tệ đã dẫn đến rất nhiều trường hợp bị ung thư phổi hoặc ung thư trung biểu mô. Tuy nhiên, từ những năm 1980 trở lại đây, việc khai thác và sử dụng amiang trắng đã hướng tới các quy trình sử dụng an toàn. Các công nghệ ướt, khép kín và tự động hóa dần được áp dụng để giảm thiểu những rủi ro phát tán bụi ra bên ngoài môi trường, gây nên ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người. “Chương trình sử dụng amiang trắng an toàn – Safe Use” cũng cung cấp các phần mềm đo lường rủi ro tai nạn, bộ tài liệu hướng dẫn biện pháp phòng ngừa và kiểm soát bụi trong quy trình sản xuất có sử dụng amiang trắng, các chương trình đào tạo, giám sát sức khỏe cộng đồng.
Bên cạnh đó, các sản phẩm có chứa amiang ngày nay đã hoàn toàn khác xa so với những thành phẩm thường sử dụng nhóm sợi amphibole (amiang nâu và xanh) trong quá khứ, hoặc những vật liệu cách nhiệt có hàm lượng amiang chrysotile thấp, dễ phát sinh bụi và vỡ vụn dưới tác động của lực tay.
TRƯỚC ĐÂY |
NGÀY NAY |
|
SẢN PHẨM |
Amiăng – xi măng Vật liệu chống ma sát Vật liệu cách nhiệt Sản phẩm dệt may Chứa hàm lượng amiăng thấp |
Chrysotile – xi măng Vật liệu chống ma sát Chứa hàm lượng chrysotile cao |
LOẠI SỢI |
Chrysotile Amosite Crocidolite |
Chrysotile (amiăng trắng) |
Bảng 1: Sử dụng amiang trắng trong quá khứ và hiện tại.
Ngày nay, chúng ta chỉ sản xuất và buôn bán các vật liệu có hàm lượng lớn amiang chrysotile, không dễ vỡ vụn và được gắn kết kết chặt chẽ với xi măng hoặc nhựa tổng hợp như tấm lợp, ống nước và bể nước fibrô xi măng, vật liệu chống ma sát, miếng đệm và chất dẻo…