Amiăng (asbestos) là tên thương mại chỉ nhóm các loại sợi khoáng tự nhiên được phân theo màu như amiăng trắng, amiăng nâu và amiăng xanh. Với cấu tạo dạng nhám, hình kim, cùng với việc sử dụng không đúng cách trong quá khứ, nhóm sợi amiăng nâu và xanh đã gây ra tổn thương về phổi cho những người phơi nhiễm với chúng trong một thời gian dài. Tuy nhiên, sợi amiăng trắng có dạng xoắn, xốp mềm đã được các nhà nghiên cứu khoa học khẳng định sẽ bị đào thải ra khỏi phổi từ 0,3 – 11 ngày sau khi thâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, hoặc bị phân hủy bởi môi trường axit do các đại thực bào tạo ra nếu nuốt hoặc uống vào.
Do có những tính năng ưu việt vượt trội – không thể thay thế được bởi bất cứ loại sợi tự nhiên hay sợi nhân tạo nào – như độ bền cơ học và tính đàn hồi cao, chịu ma sát tốt, chống cháy, chịu được môi trường kiềm, cách điện, khó phân huỷ, ngăn cản vi khuẩn và sự tán xạ… amiăng trắng được coi là loại nguyên liệu xây dựng đầu vào hữu ích cho hơn 3.000 sản phẩm. Loại sợi này được ứng dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp sản xuất sản phẩm fibrô xi măng (đặc biệt là tấm lợp sóng xi măng tại các nước đang phát triển), các vật liệu cách điện, cách nhiệt, ngành ôtô, ngành hàng không, dược, dầu mỏ và hạt nhân, sản xuất vật liệu chống cháy, sản phẩm dệt may và một số ngành khác.
Nhằm đảm bảo an toàn cho sức khỏe cộng đồng và bảo vệ môi trường, ngày nay, hầu hết các quốc gia đã cấm hoàn toàn việc khai thác và sử dụng amiăng nhóm nâu và xanh. Chỉ có các sản phẩm chứa amiăng trắng ở hàm lượng cao mới được phép sản xuất và đưa vào sử dụng một cách an toàn và có kiểm soát.
Sự khác nhau trong việc sử dụng amiăng trắng trong quá khứ và hiện tại
Sử dụng amiăng trắng trong quá khứ và hiện tại – Nguồn: Viện Chrysotile
TRƯỚC ĐÂY |
NGÀY NAY |
|
SẢN PHẨM |
Amiăng – ximăng Vật liệu chống ma sát Vật liệu cách nhiệt Sản phẩm dệt may Chứa hàm lượng amiăng thấp |
Chrysotile – ximăng Vật liệu chống ma sát Chứa hàm lượng chrysotile cao |
LOẠI SỢI |
Chrysotile Amosite Crocidolite |
Chrysotile (amiăng trắng) |
Các ứng dụng chi tiết của amiăng trắng trên thế giới – Nguồn: Northern Insulation Contractors
ỨNG DỤNG CỦA SỢI AMIĂNG TRẮNG |
SẢN PHẨM |
Tấm cách nhiệt | Tấm ngăn, vỏ hộp, tấm ngói, tấm chịu lửa, lớp bọc cửa |
Sợi amiăng chrysotile | Được sử dụng để hàn các mối nối của các nồi chưng cất, ống khói, ống thông khí (ví dụ: miếng đệm, vỏ bọc lò sấy, lò đun…) |
Các sản phẩm dệt may chứa amiăng chrysotile | Tấm chịu lửa, áo chống lửa, găng tay cho lò đun, màn an toàn (màn chịu lửa) |
Giấy amiăng chrysotile | Tấm cách điện trong bộ chuyển mạch, lớp cách nhiệt trong lò hơi và lò sưởi điện tích nhiệt chạy điện |
Vòng đệm | Cho mặt bích nối ống |
Các sản phẩm chịu ma sát | Lớp đệm thắng cho các phương tiện đường bộ và đường sắt, thang máy và các loại máy khác |
Gạch lát sàn chứa nhựa vinyl hay nhựa dẻo | Sàn nhà, tấm ốp cầu thang, tấm ốp chân tường |
Nhựa rải đường | Tấm dạ tẩm nhựa đường để lợp mái, bộ chống ẩm, lớp lót máng nước sơn phủ lên kim loại |
Lớp sơn phủ bề mặt | Sơn phủ bề mặt trần và tường theo công nghệ ARTEX |
Bột matít, chất nối, keo dính | Keo dán, chất bịt mối nối khung cửa sổ |
Các lĩnh vực phổ biến còn sử dụng amiăng trắng trên thế giới
Sản phẩm amiăng xi măng: Hỗn hợp amiăng – ximăng được phát minh tại nước Áo vào năm 1904 và bắt đầu được sử dụng rộng rãi trong xây dựng các công trình dân dụng và nông nghiệp ở châu Âu từ suốt thế kỷ 20, chủ yếu sau Chiến tranh Thế giới thứ II. Ngày này, hơn 90% lượng amiăng trắng trên thế giới được dùng để sản xuất các loại vật liệu xây dựng chứa hỗn hợp amiăng xi măng như ống nước, tấm lợp, tấm ngói… Những sản phẩm này rất phổ biến tại hơn 60 quốc gia đang phát triển và được ưa chuộng vì hiệu quả kinh tế và tính bền vững. Trên thực tế, việc sản xuất tấm lợp fibro ximăng và ống nước fibro ximăng có chi phí thấp, tiêu hao năng lượng ít hơn so với phương pháp sản xuất của các loại sản phẩm tương tự khác. Ngoài ra, các sản phẩm amiăng xi măng chứa lượng sợi amiăng trắng rất nhỏ, chỉ từ 8 – 10%, còn lại là xi măng chiếm 55%, tro bụi than thiên nhiên chiếm 35%. Đây cũng là các nguyên liệu thô có thể dễ dàng tìm thấy tại địa phương.
Vật liệu chống ma sát: Do bản chất tự nhiên của sợi amiăng trắng là chịu nhiệt nên loại sợi này được sử dụng rộng rãi trong việc sản xuất các vật liệu chịu ma sát như má phanh máy bay, ôtô, phanh cho thang máy, đệm lót, khớp ly hợp…
Các sản phẩm khác: Amiăng trắng đã từng được sử dụng trong việc sản xuất hơn 3.000 loại sản phẩm khác nhau. Ngày nay, do các cuộc vận động chống amiăng trắng con số đó đã giảm đi, nhưng vẫn còn một lượng đáng kể các ngành công nghiệp sử dụng các sản phẩm chứa amiăng trắng như ngành dệt may, nhựa, cao su, đệm cửa cho lò nung, các chất liệu dùng để trám chỗ hở tại nơi có nhiệt độ cao, giấy, các sản phẩm cho quân đội và ngành công nghiệp hạt nhân.
Sử dụng amiăng trắng tại Việt Nam
Tại Việt Nam, amiăng trắng được sử dụng rộng rãi trong nhiều ngành công nghiệp ứng dụng như sản xuất vật liệu chống ma sát; sản xuất phân lân nung chảy, làm phân NPK, nồi hơi, đóng và sửa chữa tàu thủy, các sản phẩm cho quân đội, an ninh quốc phòng… Sản phẩm có chứa amiăng trắng bao gồm sản phẩm nhập khẩu và sản phẩm sản xuất trong nước.
Các sản phẩm nhập khẩu có chứa amiăng trắng: Tấm bảo ôn chống cháy bằng amiăng dạng cuộn, vải amiăng dùng trong điện phân nhà máy nhiệt điện, sợi chịu nhiệt, tấm amiăng, dây amiăng lõi đồng tẩm chì, tấm cách nhiệt bằng amiăng (dùng cho máy ép nhựa), tấm lót bằng amiăng, sợi amiăng cách điện dạng tấm.
Sản phẩm có chứa amiăng trắng sản xuất tại Việt Nam:
- Khai thác mỏ serpentin (amiăng trắng thuộc nhóm serpentin) để làm phân lân NPK: Cho đến nay Việt Nam đã phát hiện khoảng 17 điểm quặng amiăng phân bố chủ yếu ở khu vực phía Bắc Việt Nam thuộc địa phận các tỉnh Cao Bằng, Hòa Bình, Sơn La, Thanh Hóa và Phú Thọ. Trong số các điểm này đã tiến hành tìm kiếm, thăm dò 5 mỏ quặng amiăng: mỏ Khu Cuốc, mỏ Khu Môn ở Hòa Bình; mỏ Gốc Me, mỏ Suối Cẩn ở Phú Thọ và mỏ Cốc Lạng ở Cao Bằng. Đây đều là những mỏ nhỏ với trữ lượng quặng từ 10.000 tấn đến khoảng 60.000 tấn. Hàm lượng ở mỏ chủ yếu chứa amiăng chrsyotile (amiăng trắng) và thành phẩm là bột serpentin, quặng nghiền thô, và serpentin nung chảy. Đá thô được khai thác từ các mỏ quặng serpentin sau khai thác được nghiền nhỏ và được sử dụng để sản xuất phân bón cho khoảng 500 công ty sản xuất phân bón ở khắp mọi miền đất nước. Phân lân NPK được nông dân sử dụng trong sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam.
Sợi amiăng trắng tinh khiết nhập khẩu có dạng bột, sợi dài và được sử dụng trong công nghệ sản xuất tấm lợp, ống dẫn nước, má phanh ô tô và các sản phẩm dân dụng cách nhiệt, cách âm khác (hơn 3.000 sản phẩm) như:
- Sản xuất vật liệu chống ma sát: Theo báo cáo từ các tỉnh/thành phố gửi về cho Viện Vật liệu Xây dựng vào năm 2015, hiện tại chỉ có 01 cơ sở sản xuất má phanh làm từ sợi amiăng. Đó là công ty cổ phần bao bì và má phanh Viglacera thuộc Bộ Công Thương. Còn lại, hầu hết má phanh đang sử dụng trong các nhà máy lắp ráp ô tô là linh kiện nhập khẩu nguyên chiếc. (Nguồn: Công ty Viglacera. 2009- 2012)
- Ngành đóng và sửa chữa tàu thủy: Ngành đóng và sửa chữa tàu thủy ở Việt Nam khá phát triển, đặc biệt là ở các tỉnh dọc bờ biển. Việc đóng và sửa chữa các con tàu lớn, kể cả tàu nước ngoài đều do Tập đoàn công nghiệp tàu thủy Việt Nam đảm nhiệm (VINASHIN).
- Nồi hơi trong lĩnh vực phát điện và lĩnh vực công nghiệp.
- Ngành sản xuất tấm lợp fibro xi măng: Đây là ngành công nghiệp đã tồn tại hơn 50 năm, từ năm 1963 đến nay và đã phát triển thành một ngành công nghiệp gồm 39 cơ sở sản xuất với công suất thiết kế hơn 110 triệu m2/năm, sử dụng hơn 5.000 lao động. Theo số liệu của Cục Hóa chất (Bộ Công thương) năm 2014, Việt Nam đã nhập khẩu ước tính 64.000 tấn amiăng trắng năm 2012, 45.000 tấn năm 2013, và 54.000 tấn năm 2014 để sản xuất tấm lợp. Theo quy hoạch phát triển vật liệu xây dựng nhu cầu về tấm lợp AC sẽ tăng lên 91 – 101 triệu m2 trong năm 2015, và đến năm 2020 sẽ là 100 – 112 triệu m2.