Sợi amiăng trắng đã được khai thác và sử dụng trong nhiều lĩnh vực tại các quốc gia trên thế giới từ hàng trăm năm trước. Nổi bật với những tính năng như độ bền cơ học và tính đàn hồi cao, chống cháy, chịu được môi trường kiềm, cách điện và chịu ma sát tốt cùng giá thành hợp lý, amiăng trắng đã và đang được sử dụng làm nguyên vật liệu xây dựng đầu vào cho nhiều loại sản phẩm. Tuy nhiên cho đến thời điểm hiện tại, amiăng trắng vẫn luôn bị hiểu lầm là loại vật liệu độc hại và gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người.

1. Sự độc hại của amiăng trắng có đang bị thổi phồng quá mức?

Amiăng được chia làm 02 nhóm chính gồm amiăng nâu, xanh (nhóm amphiboles) và amiăng trắng (nhóm serpentine). Hai nhóm amiăng này có thể được phân biệt dễ dàng do đặc tính cơ hóa hoàn toàn khác nhau. Theo đề tài nghiên cứu “Rủi ro sức khỏe của amiăng trắng”, Tiến sĩ David Bernstein (Thụy Sỹ) đã nêu rõ sự khác biệt giữa amiăng xanh, nâu (đã bị cấm) và amiăng trắng. Amiăng là loại sợi khoáng tồn tại tự nhiên trong các lớp đất đá của vỏ trái đất, loại sợi này hiện vẫn đang được khai thác và sử dụng làm sợi gia cường trong các sản phẩm xây dựng dân dụng tại nhiều quốc gia. Amiăng trắng có hình trụ, gồm các tiểu sợi chrysotile bó với nhau thành sợi và dễ bị phân hủy trong môi trường axit. Tuy nhiên, bề mặt cấu trúc của amiăng xanh, nâu có sự bền hóa học của thạch anh khiến chúng gần như không tan trong môi trường axit của cơ thể.

Những thông tin sai lệch như “amiăng gây ung thư” là hoàn toàn chưa phản ánh đúng sự thật và có phần bị bóp méo, gây hoang mang dư luận cũng như gây ảnh hưởng đến kinh doanh của doanh nghiệp. Chính vì sự chưa hiểu rõ và không phân biệt được sự khác nhau giữa hai loại amiăng này nên các thông tin trên báo chí dường như đang thổi phồng quá mức tác hại của amiăng. Để làm rõ vấn đề này, chúng ta cần phân biệt rõ ràng sự khác nhau giữa hai loại amiăng đó là amiăng trắng và amiăng xanh và nâu. Ngày nay, chỉ có amiăng trắng được phép khai thác và sử dụng để phối trộn với xi măng tạo ra độ kết dính cao. Thông qua nhiều nghiên cứu khoa học khác nhau, amiăng trắng đã được chứng minh về khả năng sử dụng an toàn và có kiểm soát. Trong khi đó, amiăng xanh và nâu được chứng minh về độ độc hại, có khả năng gây ung thư và nhiều bệnh phổi nguy hiểm khác cho con người đã bị cấm sử dụng từ lâu.

2. Nên cấm hay sử dụng amiăng an toàn, có kiểm soát?

Thời gian gần đây, vấn đề cho phép hay cấm sử dụng amiăng trắng đã trở thành tâm điểm bàn luận của dư luận với nhiều ý kiến. Một số ý kiến cho rằng tất cả các loại amiăng, bao gồm cả amiăng trắng đều là nguyên nhân gây ung thư nhưng có rất nhiều nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước khẳng định rằng amiăng trắng không phải là nguyên nhân gây ung thư cho con người.
Trước 2 luồng ý kiến cho rằng cấm hay không cấm sử dụng amiăng trắng ở Việt Nam, TS Võ Quang Diệm – Chủ tịch Hiệp hội Tấm lợp Việt Nam khẳng định rằng: “Các hoạt động chống amiăng trắng, tuyên truyền bịa đặt sai sự thật, không có bằng chứng thuyết phục, gây hoang mang dư luận bằng các nguồn tài trợ của các Tổ chức chống amiăng trong và ngoài nước là vi phạm pháp luật Việt Nam cần phải được kiểm soát và ngăn chặn”. Cũng theo ông Võ Quang Diệm, kết luận của một số cuộc Hội thảo có thiên hướng chống amiăng hết sức cực đoan, một chiều. Điều này dẫn đến việc đề xuất cấm amiăng trắng một cách vội vàng, thiếu bằng chứng thuyết phục và thiếu cơ sở khoa học của một số cơ quan ban ngành.
Hiện nay, có 147 quốc gia và vùng lãnh thổ cho phép sử sụng amiăng trắng và các sản phẩm chứa amiăng trắng, trong đó có các nước G8 gồm: Mỹ, Canada, Liên bang Nga và các nước: Mexico, Brazil, Ukraine, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia, Việt Nam… Ngay cả ở EU, amiăng trắng vẫn được sử dụng để sản xuất màng điafam ở Đức và Thụy Điển.
Các chuyên gia cho rằng, các loại sợi công nghiệp đều tiềm ẩn nguy cơ gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Tuy nhiên, độ độc hại còn phụ thuộc vào 3 yếu tố: kích thước, liều lượng tiếp xúc và thời gian tồn tại trong cơ thể. Theo các nghiên cứu, sợi amiăng trắng sau khi thâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp sẽ bị đào thải ra khỏi phổi sau 0.3 – 11 ngày hoặc bị phân hủy bởi môi trường axit do các đại thực bào tạo ra. Trong khi đó, các sợi amiăng nâu và xanh khi thâm nhập vào cơ thể phải mất tới 466 ngày để được đào thải ra khỏi cơ thể. Trên cơ sở khoa học đó, các chuyên gia cho rằng không nhất thiết phải cấm loại sợi amiăng trắng, hoàn toàn có thể sử dụng một cách an toàn và có kiểm soát. Việc cấm sử dụng amiăng trắng trong sản xuất gây khó khăn cho các nước đang phát triển, khiến các nhà máy sản xuất amiăng trắng buộc phải đóng cửa, hàng ngàn công nhân bị mất việc. Hơn ai hết, những người dân ở các vùng nông thôn, vùng thiểu số, vùng sâu vùng xa là những người chịu thiệt thòi nhất nếu không được cho phép sử dụng tấm lợp amiăng trắng.

3. Amiăng trắng – nơi những mái nhà được “hồi sinh”

Nếu bạn đã có cơ hội ghé thăm những nơi miền núi xa xôi hẻo lánh, những vùng nông thôn còn nhiều khó khăn, thì thật không khó để bắt gặp những mái nhà với tấm lợp fibro xi măng được làm từ amiăng trắng. Tấm lợp fibro xi măng được đánh giá là có độ bền cao, giá rẻ và hầu hết bà con tại các miền núi, nông thôn vẫn đang sử dụng tấm lợp này từ hàng chục năm qua. Nhiều gia đình vẫn hứng nước mưa bằng tấm fibro xi măng để sử dụng cho sinh hoạt. Những mái nhà với những lớp rêu phong phủ đầy đang cho thấy vật liệu này đã tồn tại và gắn bó với người dân từ rất nhiều năm về trước.
Hãy thử tưởng tượng trằng, nếu không có loại tấm lợp fibro xi măng – với độ bền cao, không gây hại cho sức khỏe con người và có giá thành hợp lý thì bà con nơi đây sẽ phải khó khăn đến nhường nào? Điều kiện kinh tế khó khăn không cho phép họ sử dụng những loại chất liệu như: mái tôn, mái ngói và mái đổ xi măng, v.v… để làm mái che cho ngôi nhà. Đặc biệt, những nơi thường xuyên xảy ra bão lũ, sạt lở thì việc sử dụng tấm lợp fibro xi măng giúp họ sửa chữa, cải tạo ngôi nhà được nhanh chóng và tiết kiệm chi phí hơn.

Sau những trận càn quét của thiên tai bão lũ, mái nhà bị gió thổi cuốn bay rất nhiều. Đây cũng chính là lúc nhu cầu sử dụng tấm fibro xi măng gia tăng nhanh chóng, tuy nhiên nhiều hộ có hoàn cảnh khó khăn lại không đủ khả năng để chi trả. Hiểu được vấn đề này, Hiệp hội Tấm lợp Việt Nam đã góp sức ủng hộ người dân bằng cách tài trợ tấm lợp fibro xi măng hoặc các hoạt động xây nhà tình nghĩa cho